Διάσπαση προσοχής

Εγώ το υπερκινητικό παιδί Ημερομηνία Αποστολής : 14/01/2005 Επιμέλεια: Διεπιστημονική ομάδα ελληνικής επιστημονικής εταιρείας ειδικής αγωγής- προσέγγιση, http://www.proseggisi.gr/ Τι θα ζητούσε αν μπορούσε ένα παιδί με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητα από τους γονείς του. - Η πάθησή μου είναι μία πραγματικότητα. Είναι ένα σύνδρομο. Δυστυχώς καταγράφω ό,τι πέσει στην αντίληψη μου χωρίς να μπορώ να το φιλτράρω, μαθαίνω με έναν ανοργάνωτο και τυχαίο τρόπο και "πετάγομαι" από το ένα θέμα στο άλλο χωρίς να μπορώ να ελέγξω τον εαυτό μου. - Δεν είμαι χαζός/χαζή. Το ξέρω ότι δυσκολεύομαι να μάθω κάποια απλά πράγματα. Όμως την ώρα που προσπαθώ να συγκεντρωθώ, το σώμα μου μού ζητάει να κουνηθώ και το μυαλό μου δεν μπορεί να σταθεροποιηθεί σε αυτό που προσπαθώ. Πόσο με κουράζει αυτό! -Όταν με ρωτάτε ευθέως για ένα γεγονός, δεν είμαι σε θέση να το περιγράψω ή μιλάω λίγο γι' αυτό. Επίσης όταν γράφω γρήγορα, ο γραφικός χαρακτήρας μου είναι άσχημος, σχεδόν δυσανάγνωστος κάτι που με απογοητεύει πολύ και ας μην το δείχνω. Τέλος όταν διαβάζω, δεν καταφέρνω να κατανοήσω το κείμενο και πολλές φορές πρέπει να μου το εξηγήσετε ξανά και ξανά. - Δε θέλω δραστηριότητες πάνω από τις δυνάμεις μου. Κουράζομαι και απογοητεύομαι. Περιμένετε, θα μεγαλώσω! - Οι δυσκολίες μου που συνδέονται με τη διατήρηση της προσοχής και τον αυτοέλεγχο μου χειροτερεύουν ή καλυτερεύουν κατά περιόδους, χωρίς να υπάρχει κάθε φορά λογική εξήγηση για αυτό. - Βλέπω πόσο χαίρεστε όταν είμαι καλύτερα και βλέπω πόσο απελπίζεστε όταν "ξαναπέφτω". - Μην πέφτετε σε αντιφάσεις. Με μπερδεύετε έτσι αφάνταστα και με κάνετε να χάνω την πίστη μου σε εσάς. - Το ξέρω ότι είναι πολύ δύσκολο και κουραστικό να έχετε ένα παιδί σαν εμένα. Σας ζαλίζω όλη την ώρα και συχνά ντρέπεστε για εμένα. - Μη φοβάστε να είστε σταθεροί μαζί μου. Αυτό θα με κάνει να νοιώθω περισσότερη σιγουριά. Έτσι βάζετε τάξη στο χάος μου. - Μην ξεχνάτε όταν με βλέπετε να είμαι πολύ ενοχλητικός και η συμπεριφορά μου είναι πολύ αρνητική (μπορεί να χτυπάω ή να βρίζω) ότι δεν θέλω να σας πληγώσω. Θέλω να είμαι "καλός" και να με αγαπάτε, αλλά δεν μπορώ να είμαι ήρεμος. ¶λλωστε έχω πληγωθεί πολύ και από την απόρριψη από τους συμμαθητές και πιθανά και τους δασκάλους μου. - Μη με βομβαρδίζετε με την έννοια του "καλού παιδιού". Κάποιες φορές θα γίνω και "κακός-ή". Αγαπάτε με για αυτό που είμαι και δώσε μου να καταλάβω ό,τι έκανα (θετικό ή αρνητικό, επιβράβευση ή επίπληξη). - Έχω μία μεγάλη υπερευαισθησία που συνδέεται με παρορμητικότητα και κατευθύνεται από το συναίσθημα μου με αποτέλεσμα να μην αντέχω την κριτική. Η διάθεση μου μπορεί να αλλάξει γρήγορα και πολύ έντονα εξαιτίας κάποιων πολύ μικρών και ασήμαντων πραγμάτων. Θέλω να το ξέρεις αυτό κάθε φορά που με βλέπετε να κάνω "έκρηξη". - Μη μου αφαιρείτε το δικαίωμα του να θυμώνω, ακόμη και μαζί σας. Είναι και αυτό συναίσθημα και πρέπει να εκδηλωθεί. Προστατεύστε με από τον θυμό μου και μάθετε με να τον διοχετεύω σωστά. - Μη μου δίνετε επιπόλαιες υποσχέσεις. Νοιώθω πολύ περιφρονημένος όταν δεν τις κρατάτε. - Μη με απειλείτε, μη με εκβιάζετε. Έτσι δεν μαθαίνω, φοβάμαι και ίσως καταφύγω στην ψευτιά ή στην επιθετική ενέργεια για να καλύψω τον φόβο μου. - Μη μου κάνετε παρατηρήσεις μπροστά σε κόσμο αν μπορείτε. Αυτό μου το κάνουν όλοι και συνέχεια γιατί είμαι "άτακτο" και "κακό" παιδί. Θα προσέξω περισσότερο αυτό που θα μου πείτε, αν μου μιλήσετε ήρεμα, μια στιγμή που θα είμαστε οι δυο μας. Επίσης μη μου κάνετε συνεχώς παρατηρήσεις. Γιατί τότε θα χρειασθεί να προστατεύσω τον εαυτό μου κάνοντας τον κουφό. - Έχω έντονο το αίσθημα του δικαίου. Θυμώνω πολύ και αισθάνομαι άχρηστος όταν με αδικείτε. Με ενοχλεί όταν με κατακρίνετε για κάτι που δεν μπορώ να κάνω. Το ξέρω ότι δεν μπορώ να το κάνω και θυμώνω και εγώ με τον εαυτό μου! - Μη διανοηθείτε ποτέ, πως θα πέσει η υπόληψή σας αν μου ζητήσετε συγνώμη. Μια τίμια αναγνώριση ενός λάθους σας, μου δημιουργεί πολύ θερμά συναισθήματα απέναντί σας και μου μαθαίνει να ζητώ και εγώ συγγνώμη για τα σφάλματά μου (που μάλλον είναι και αυτά πολλά). - Μη μου δημιουργείτε το συναίσθημα πως τα λάθη μου είναι αμαρτήματα (ενοχή). Μπερδεύονται έτσι μέσα μου όλες οι αξίες που έχω μάθει να αναγνωρίζω και μειώνεται η αυτοπεποίθησή μου. - Έχω διαφορετικούς βιορυθμούς και μπορεί να κοιμάμαι λιγότερο απ' ό,τι τα άλλα παιδιά. Ο εγκέφαλος μου χρειάζεται χρόνο για να μπορεί να "αποσυνδεθεί". Έτσι, το πρωί συχνά χρειάζομαι χρόνο για να ξεκινήσω κανονικά τη μέρα μου και συχνά είμαι από το πρωί κουρασμένος. - Μη δίνετε μεγάλη σημασία στις μικροαδιαθεσίες μου. Καμιά φορά δημιουργούνται ίσα - ίσα για να κερδίσω την προσοχή που ζητούσα. - Δεν δέχομαι εύκολα τη σωματική επαφή. Έχω αυτό που λένε απτική αμυντικότητα. Δέχομαι από μερικούς ανθρώπους χάδια, ενώ δεν μπορώ από άλλους. Αυτό δεν σημαίνει ότι τους αντιπαθώ. Μάλλον προτιμάω τα ελαφρά χάδια στην πλάτη. - Αντιμετωπίζω δυσκολίες με τους συνομηλίκους μου, καθώς με την παρορμητικότητα μου δείχνω συχνά μικρότερο από την ηλικία του κάνοντας "χαζά" πράγματα. Το ξέρω ότι αντιδρώ με παρορμητικό, συχνά υπερβολικό τρόπο. Ξαφνικά ενεργώ με απρόβλεπτο τρόπο, πετάγομαι ή λέω κάτι άσχετο με τη συζήτηση την ώρα που οι άλλοι μιλούν, καταστρέφω κάποιο αντικείμενο, δεν τηρώ τους κανόνες του παιχνιδιού, θυμώνω εύκολα ή δείχνω προσβεβλημένο. Εξ αιτίας αυτού οι άλλοι ενοχλούνται ή πιστεύουν ότι "δεν είναι στα λογικά μου". Συχνά δεν με θέλουν στα σπίτια τους και αυτό σας έχει απομονώσει από τις παρέες σας. - Μη με συγκρίνετε με άλλα παιδιά. Νοιώθω πολύ άσχημα, χάνω τον εαυτό μου. Είμαι μοναδικός-(ή). - Μη με προστατεύετε από τις συνέπειες των πράξεων μου. Χρειάζεται καμιά φορά να πάθω για να μάθω. - Τα πηγαίνω καλύτερα με αρκετά πιο μεγάλα παιδιά (αυτά εκτιμούν αφενός το γεγονός ότι επικοινωνούν εύκολα μαζί μου χάρη στην προθυμία μου να ασχοληθώ με νέα πράγματα και επιπρόσθετα πιστεύουν ότι ασκούν επίδραση πάνω του). Επίσης τα πηγαίνω καλά και με αρκετά μικρότερα παιδιά (αυτά επωφελούνται από την ανάγκη μου να πάρω τον ρόλο του δυνατού και να προσφέρω βοήθεια, τη στοργικότητα μου και τον ταχύτατο ρυθμό με τον οποίο αλλάζω νέα παιχνίδια). Με τους συνομηλίκους τα καταφέρνω καλά όταν αυτοί έχουν την ίδια ή ακριβώς την αντίθετη ιδιοσυγκρασία, ειδικά στην παιδική και εφηβική ηλικία. - Μη ξεχνάτε πόσο γρήγορα μεγαλώνω όπως όλα τα παιδιά, περνώντας από διάφορες φάσεις. Σταθείτε δίπλα μου σε κάθε στιγμή και προσπαθήστε σας παρακαλώ να προσαρμόζετε την στάση σας στις ανάγκες μου. - Μη με παραχαϊδεύετε (υπερπροστασία). Ξέρω πολύ καλά πως δεν θα πρέπει να μου δίνετε οτιδήποτε ζητώ. Σας δοκιμάζω για να δω. Θέλω να μάθω να αντέχω στις ματαιώσεις. Αλλιώς υποφέρω. - Παίξτε μαζί μου. Σας θέλω γιατί μου αρέσετε. Σας έχω ανάγκη για να με οδηγήσετε στα μονοπάτια της φαντασίας και του παραμυθιού. - Πηγαίνετέ με σε κάποιον ειδικό για να με βοηθήσει. Πίστεψέ με, δεν μπορείτε από μόνοι σας να αντιμετωπίσετε αυτό που μου συμβαίνει. Ελάτε σε συνεργασία με τον δάσκαλό μου. Έτσι και εκείνος θα καταλάβει ότι προσπαθείτε για εμένα και δεν είναι μόνος του αλλά και εγώ θα ξέρω ότι δεν είμαι μόνος μου στον αγώνα μου. - Μην προσπαθείτε με τις ερωτήσεις σας να μου προσφέρετε έμμεσα την απάντηση. Έχω δικαίωμα να έχω τη δική μου γνώμη. Δώστε μου περιθώρια να την πω και να εκφράσω τα συναισθήματά μου.

Το άρθρο είναι του Σήφη Κουράκη, όπως δημοσιεύεται στο nextdeal.gr
Είναι σκόπιμο να τονιστεί ότι η υπερκινητικότητα και η Διάσπαση Προσοχής που παρατηρείται στα παιδιά με νοητική στέρηση ή σε εκείνα με εξελικτικά ή αναπτυξιακά σύνδρομα, δεν έχει καμία θέση στο συγκεκριμένο κείμενο και δε θα πρέπει να συσχετιστεί  με  εκείνη των φυσιολογικών παιδιών που φοιτούν στα κανονικά σχολεία, και για τα οποία γίνεται λόγος στο παρόν άρθρο.

Από έγκυρες πανεπιστημιακές έρευνες  της τελευταίας δεκαετίας έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά τα οποία εμφανίζουν υπερκινητικά συμπτώματα  σε συνδυασμό με  Διάσπαση Προσοχής, απροσεξία  και παρορμητικότητα, συνήθως λειτουργούν με κυρίαρχο το δεξί ημισφαίριο, δηλαδή σκέπτονται με σχετικά τυχαία διαδοχή σκέψεων και βασίζονται περισσότερο στη διαίσθησή τους και όχι στους κανόνες της αναλυτικής λογικής (Βιβλίο «Απρόσεκτος συχνά, Αδιάφορος ποτέ» Δρ. Σήφης Κουράκης, Εκδόσεις Κέντρο Παιδοψυχολογίας , 2007).

Λόγω της διάσπασης προσοχής τους , τα παιδιά  με απροσεξία  και παρορμητικότητα συνηθίζουν να κινούνται την ώρα της διδασκαλίας και να παρουσιάζουν απότοκες μαθησιακές δυσκολίες, που αφορούν στις λέξεις, στα γράμματα και  στα εκτενή κείμενα.

Απαραίτητη προϋπόθεση για να τεθεί η διάγνωση της Ελλειμματικής Προσοχής σε ένα μαθητή είναι:

• Αναφορά των υπερκινητικών δυσκολιών  από δύο  τουλάχιστον πηγές (σπίτι, σχολείο).
• Αναφορά τουλάχιστον τριών ειδών δυσκολιών για την κινητική υπερδραστηριότητα και επίσης τριών ειδών δυσκολιών – παρατηρήσεων σχετικών με τη δυσλειτουργία της προσοχής του παιδιού τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολείο.
• Διάρκεια των δυσκολιών από ένα έως δύο έτη.
• Εμφάνιση των ανωτέρω συμπτωμάτων πριν από την ηλικία των επτά ετών του παιδιού, από την πρώτη και δευτέρα τάξη του δημοτικού.
• Αυξημένος εντοπισμός των ανωτέρων συμπτωμάτων στα  σχετικά ερωτηματολόγια  γονέων – δασκάλων.

Παρακάτω παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά της καθημερινής συμπεριφοράς των  φυσιολογικών  παιδιών με Διάσπαση Προσοχής, απροσεξία και παρορμητικότητα.

1. Κάνουν λάθη απροσεξίας στο σχολείο, στη δουλειά και σε άλλες δραστηριότητες.
2. Δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν και να διατηρήσουν την προσοχή τους για μεγάλο χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια της μελέτης ή του παιχνιδιού.
3. Φαίνεται σαν να μην ακούν την ώρα που τους απευθύνει κάποιος το λόγο.
4. Δεν ολοκληρώνουν τις σχολικές ή άλλες εργασίες που ξεκινάνε να κάνουν ενώ κατανοούν τις οδηγίες που τους δίνονται!
5. Δυσκολεύονται να οργανώσουν  τη μελέτη τους ή άλλες δραστηριότητές τους .
6. Αποφεύγουν τη μελέτη ή αρνούνται να κάνουν τις εργασίες που απαιτούν συνεχή πνευματική προσπάθεια.
7. Χάνουν συνεχώς αντικείμενα που τους είναι απαραίτητα για τη μελέτη ή για άλλες δραστηριότητες.
8. Διασπάται η προσοχή τους από εξωτερικά ερεθίσματα (π.χ. από το θόρυβο ενός αυτοκινήτου που περνά απ’ έξω, από το χτύπημα του κουδουνιού κλπ).
9. Συνήθως ξεχνάνε αρκετά πράγματα κατά τη διάρκεια των καθημερινών τους   δραστηριοτήτων.

Όταν το παιδί παρουσιάζει  -ολικό ή μερικό- συνδυασμό των παραπάνω χαρακτηριστικών για περισσότερο από ένα έτος, τότε οι γονείς θα πρέπει να απευθυνθούν στον ειδικό.

Οδηγίες αντιμετώπισης  της Ελλειμματικής  Προσοχής μέσα στη σχολική τάξη για τον εκπαιδευτικό

1. Απομονώστε τα εξωτερικά ερεθίσματα που μπορούν να αποσπάσουν την προσοχή του μαθητή.
2. Αποφύγετε  απότομες  αλλαγές στο χώρο της τάξης
3. Αποφεύγετε  αιφνίδιες , μη προ-ανακοινώσιμες αλλαγές στο πρόγραμμα μελέτης.
4. Δώστε συχνά, επεξηγηματικές οδηγίες προκειμένου να καθοδηγείται το παιδί σωστά κατά τη διάρκεια του μαθήματος.
5. Δώστε κίνητρα που θα το κάνουν  να συνεχίσει το πρόγραμμα μελέτης του.
6. Ενισχύσετε την αυτοεκτίμησή του.
7. Κάνετε μικρά και συχνά διαλείμματα.
8. Οργανώσετε δραστηριότητες σε ομάδες και ενθαρρύνετε το να συμμετέχει ενεργά.    

Δυστυχώς, στην ελληνική  εκπαιδευτική πραγματικότητα, οι ειδικοί απουσιάζουν συχνά  από το σχολείο  ενώ  συχνά,οι διαταραχές της μνήμης αλληλεπικαλύπτονται από εκείνες τις προσοχής.

Δημιουργείται έτσι ένας συνεχόμενος φαύλος κύκλος συναισθημάτων, θυμού, απογοήτευσης, έντασης και άγχους τόσο μέσα στον  συναισθηματικό κόσμο του παιδιού, όσο και μεταξύ υπερκινητικού μαθητή  και δασκάλων.

Όλη αυτή η συναισθηματική διέγερση πάνω στην προβληματική της υποτιθέμενης, νασθενούς μνήμης ή της μη σωστά λειτουργούσας προσοχής, βαρύνει και χαρακτηρίζει τον μαθητή και πολλές φορές πολλαπλασιάζει το πρόβλημα δημιουργώντας ή δίνοντας  λανθασμένες εντυπώσεις για την μαθησιακή εικόνα και τις ικανότητες του παιδιού.

Πρέπει επίσης να ληφθεί πολύ σοβαρά υπόψη, ότι οι στρατηγικές μάθησης στο σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα, απευθύνονται δυστυχώς, αποκλειστικά σχεδόν, στο αριστερό ομιλούν ημισφαίριο (Δρ. Κουράκης Σήφης, Διδακτορική Διατριβή, Ιατρική  Σχολή  Παν/μιου Κρήτης  2004).

Γι’ αυτό, απαραίτητος και καταλυτικός- για  τις ισορροπίες των σχέσεων μέσα στο σχολείο -  εκτός από τον ειδικό παιδαγωγό, είναι και  ο ειδικός της ψυχικής υγείας, όπως ο σχολικός ψυχολόγος,  ο παιδοψυχολόγος κ.λπ.

Τεράστια σημασία για τα παιδιά με Ελλειμματική Προσοχή-Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) επίσης έχει, κάθε δραστηριότητα,  να παρουσιάζεται  από τον παιδαγωγό, σε μικρότερες ενότητες ενώ η διδακτική ύλη να τροποποιείται και να παραλλάσσεται, για να γίνεται περισσότερο ελκυστική.

Επίσης, οι κανόνες και το καθημερινό πρόγραμμα να είναι σταθερά και να ανακοινώνονται γραπτά και προφορικά.
Με την παραπάνω τακτική, απλοποιούνται οι οδηγίες για τα παιδιά αυτά  και μειώνονται οι πιθανότητες, δυσκολίας στην κατανόηση,  όπως και οι πιθανότητες εγκατάλειψης της προσπάθειας και μείωσης του ενδιαφέροντος τους.

Ο  δάσκαλος ακόμα, θα πρέπει να καθιερώσει τις δηλωτικές (φωναχτές) απαντήσεις, ταυτόχρονα όμως, να αποθαρρύνει την ταχύτητα και την παρορμητικότητα.

Στα παιδιά με Ελλειμματική Προσοχή-Υπερκινητικότητα αλλά και στις οικογένειές τους, εκφράζονται συχνά συναισθήματα ματαίωσης και αποτυχίας, αφού η χαμηλή αντοχή τους στο ανικανοποίητο παρορμητικότητα τους και η εύκολη απογοήτευσή τους, είναι  ορισμένα από τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς τους.

Εξαιρετικής σημασίας είναι επίσης ότι, τα  διεγνωσμένα υπερκινητικά παιδιά, παρά την φυσιολογική νοημοσύνη τους και παρά τις ιδιαίτερα  υψηλές ικανότητες και επιδόσεις τους (σε κατασκευές, γυμναστική, παρατηρητικότητα, ζωγραφική και μουσική)  έχουν συχνά αρνητική διάθεση για τη σχολική μάθηση και συγκεχυμένη ή χαμηλή αυτοεκτίμηση!

Το πρόγραμμα αγωγής- παρέμβασης για τα παιδιά αυτά, με τον τόσο γόνιμο και ιδιόρρυθμο τρόπο σκέψης   μέσα στο σχολείο, μπορεί  και οφείλει να έχει τους εξής στόχους:

1. Διατήρηση της προσοχής για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα.
2. Μείωση του άγχους και της υπερδιέγερσης.
3. Ανταπόκριση αρχικά στους πρώτους απλούς στόχους του σχολείου.
4. Ολοκλήρωση τουλάχιστον των βασικών δραστηριοτήτων.
5. Μείωση της άρνησης  για εκτέλεση οδηγιών – εντολών.
6. Βελτίωση των σχέσεων με τους συμμαθητές.
7. Αύξηση της αυτοεκτίμησης τους και της αποδοχής τους από τους συμμαθητές τους.

(Αμερικανικό διαγνωστικό εγχειρίδιο, DSM-VΙ).

*Το άρθρο υπογράφει ο Δρ.  ΣΗΦΗΣ ΚΟΥΡΑΚΗΣ, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής, Παιδοψυχολόγος - Νευροψυχολόγος Παίδων (Ph.D), Ψυχολόγος (B.Sc), Παιδαγωγός (B.Sc)
ΠΗΓΗ: specialeducation.gr