ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ- ΕΝΟΤΗΤΑ 12 "ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ" ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ, ΕΝΟΤΗΤΑ 12

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Κοινωνικό συμβόλαιο, θεϊκός νόμος, κατάσταση έκτακτης ανάγκης και κυριαρχία

Ο Ρουσσώ τίθεται εξ αρχής υπέρ του θετικού δικαίου υποστηρίζοντας ότι το δικαίωμα διοργάνωσης κοινωνίας δεν προέρχεται από τη φύση,  αλλά θεμελιώνεται στις συμβάσεις1 , και συνδέοντας, ακολούθως, το δικαίωμα και τις συμβάσεις αυτές με το δίκαιο.

Το δίκαιο, ωστόσο, στον Ρουσσώ δεν είναι δυνατό να θεμελιωθεί στην ισχύ, διότι η τελευταία είναι δυνατό να δημιουργεί υποταγή αλλά όχι δίκαιο2 . Αντίθετα, μόνον οι έννομες δυνάμεις δημιουργούν το καθήκον της υπακοής και, πριν από αυτό, δημιουργούν δίκαιο. Η σύνδεση του δικαίου με την υποταγή αποτελεί το ένα βασικό μέλημα του Ρουσσώ· δεύτερο βασικό του μέλημα αποτελεί η σύνδεση του δικαίου με το συμφέρον, ώστε η δικαιοσύνη και η ωφελιμότητα μίας συγκροτημένης ανθρώπινης κοινωνίας να βρίσκονται σε αρμονία. Η ωφελιμότητα στον Ρουσσώ συνίσταται στην αρμονική συνύπαρξη και στην ταυτόχρονη εξυπηρέτηση δύο συνιστωσών ενός αντιφατικού δίπολου, της προστασίας και της υπακοής.

Αυτή η δύσκολη εξίσωση επιλύεται με τις εξής διαδοχικές παραδοχές: η ύπαρξη του νόμου προϋποθέτει να συνάψουν τα μέλη μίας κοινότητας μεταξύ τους ένα κοινωνικό συμβόλαιο με το οποίο θα διασφαλίζεται η προστασία τους αλλά μέσω της ταυτόχρονης απαλλοτρίωσης των φυσικών τους δικαιωμάτων στο να προστατεύουν τα ίδια τα μέλη το καθένα μόνο του τη ζωή του και τα αγαθά του με οποιοδήποτε τρόπο. Για να ισχύει αυτό το συμβόλαιο, απαιτείται να έχει συναφθεί με συναίνεση και ομοφωνία, διότι μόνο με αυτή τη βάση είναι δυνατό να μην οδηγήσει στο να χάσουν τα μέλη της κοινότητας την ελευθερία τους. Αντίστροφα, αυτή η κατ’ αρχήν ομοφωνία οδηγεί στην προστασία της ελευθερίας τους, εφ’ όσον δεν κάνουν τίποτα περισσότερο από το να υπακούν στους νόμους που τα ίδια τα μέλη της κοινότητας έχουν θεσμίσει για τους εαυτούς τους. Αυτή η πράξη της υπακοής εντός αυτού του πλαισίου δεν είναι πράξη επιβολής αλλά πράξη ελευθερίας.

Αντίθετα με άλλες θεωρίες κοινωνικού συμβολαίου, το ρουσσωικό κοινωνικό συμβόλαιο δεν ανταλλάσσει την προστασία με την ελευθερία, αλλά εγγυάται ταυτόχρονα και τις δύο3 . Το πρωταρχικό, θεμελιώδες συμβόλαιο δεν «καταλύει την πρωταρχική ισότητα αλλά εγκαθιστά μία ηθική και νόμιμη ισότητα σε όσα η φύση έχει δημιουργήσει ως φυσική ανισότητα των ανθρώπων»4 αποκαθιστώντας μία νέα ισότητα μεταξύ τους. Η συγκρότηση της κοινωνίας στη βάση αυτής της εκ νέου προσδιορισμένης ισότητας λειτουργεί εν τέλει προς όφελος όλων και δικαιώνει την αρχική επιδίωξη του Ρουσσώ να συνδυάσει το δίκαιο με το συμφέρον.

1 Ζαν Ζακ Ρουσσώ, Το Κοινωνικό Συμβόλαιο ή Αρχές Πολιτικού Δικαίου, μτφ. Βασιλική Γρηγοροπούλου, Αλβέρτος Στάιχάουερ, Πόλις, Αθήνα 2004, σ. 48. 2 Στο ίδιο, σ. 52. 3 Στο ίδιο, σ. 60-61. 4 Στο ίδιο, σ. 71-72. 135

Frenchphilosophy.gr

ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ 2015-2016

Ποια η άποψη του Ρουσσώ σχετικά με τη δημιουργία και το σκοπό της πολιτικής κοινωνίας; Συμφωνεί ή διαφωνεί με τον Αριστοτέλη;

Επιμέλεια: Γραμματικάκη Ελευθερία

Φιλόλογος, ειδική παιδαγωγός